พระวชิรญาณภิกษุ เป็นฉายาของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระวชิรญาณทรงเป็นพระราชโอรส ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ ๒)

พระราชสมภพเมื่อวันที่ ๑๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๓๔๗ ทรงผนวชเมื่อพระชนม์ ๒๑ พรรษา ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงศึกษาพระธรรมวินัยเป็นเวลาถึง ๒๑ พรรษา จึงทรงลาผนวชขึ้นเสวยราชย์เป็นพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์

ระหว่างที่ทรงผนวชและประทับ ณ วัดบวรนิเวศวิหารนั้น พระองค์ได้ทรงศึกษาพระธรรมวินัยอย่างแตกฉาน จนสามารถตรัสพระราชนิพนธ์ภาษาบาลีได้อย่างคล่องแคล่ว ทรงพระราชนิพนธ์บทสวดมนต์ไว้หลายบท ซึ่งพระสงฆ์ไทยยังคงใช้สวดสาธยายมาจนถึงปัจจุบัน แต่ผลงานที่เด่นที่สุดเห็นจะได้แก่การที่ทรงสถาปนาธรรมยุติกนิกายขึ้น เป็นนิกายใหม่อีกนิกายหนึ่งในประเทศไทย

---