ท่านพระสภิยะ มีชาติภูมิอยู่ที่ไหน เป็นบุตรของใคร ไม่ปรากฏในตำนาน ทราบแต่ว่าท่านเป็นแริพาชกชื่อว่า สภิยะ
สมัยเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จประทับอยู่ที่พระเวฬุวันมหาวิหาร ในกรุงราชคฤห์ ครั้งนั้นเทวดาที่เคยเป็นญาติสายโลหิตกันมาแต่ชาติก่อนได้ผูกปัญหาให้แก่สภิยปริพาชกแล้วสั่งว่า ดูก่อนสภิยะ สมณพราหมณ์ผู้ใดแก้ปัญหาที่ท่านถามนี้ได้ ท่านพึงประพฤติพรหมจรรย์ในสำนักของสมณพราหมณ์ผู้นั้น
สภิยปริพาชก เรียนปัญหาจากเทวดานั้นจนจำได้แล้ว เที่ยวถามสมณพราหมณ์ผู้เป็นคณาจารย์ใหญ่ซึ่งมียศปรากฏ มีชื่อเสียงในครั้งนั้น คือ ปูรณกัสสปะ,มักขลิโคศาล,อชิตเกสกัมพล,ปกุทธกัจจายนะ,สัญชัยเวฬัฏฐบุตร และนิคันถนาฏบุตร เป็นต้น ครูเหล่านั้นแม้แต่คนเดียวแก้ปัญหาไม่ได้ซ้ำยังกลับพูดเยาะเย้ยสภิยปริพาชกด้วย ประการต่าง ๆ เสียอีก
ครั้งนั้น สภิยปริพพาชกเกิดความท้อใจ เพราะคำพูดเยาะเย้ยดังกล่าวจึงคิดจะกลับไปเป็นคนเลวบริโภคกามคุณ ครั้นมาหวนระลึกถึงพระสัมมาสัมพุทธเจ้าขึ้นได้ จึงตกลงใจจะไปเฝ้า แต่ยังมีความสงสัยอยู่ว่าพวกสมณพราหมณ์มีครูทั้งหกเป็นต้น ก็เป็นผู้เฒ่าผู้แก่ บวชมาเป็นเวลานาน เป็นคณาจารย์สั่งสอนหมู่ศิษย์เป็นอันมาก ยังแก้ปัญหานี้ไม่ได้ แล้วไฉนพระสมณโคดมซึ่งยังเป็นเด็กอยู่ ทั้งบวชใหม่ด้วย จะแก้ปัญหานี้ได้เล่า
แต่ได้บรรเทาความสงสัยด้วยตนเองว่าถึงแม้พระสมณโคดมจะยังเป็นเด็กอยู่ก็จริง แต่พระองค์เป็นผู้มีฤทธิ์มาก มีอานุภาพใหญ่ จึงได้เข้าไปเฝ้าพระบรมศาสดาที่พระเวฬุวันมหาวิหาร ในกรุงราชคฤห์กราบทูลขอโอกาสถามปัญหาเมื่อพระองค์ทรงอนุญาตแล้ว ได้ทูลถามปัญหาหลายหมวดหลายตอน พระองค์ทรงแก้ได้ทุกหมวด ทุกตอน
ในที่สุดแห่งการพยากรณ์ปัญหา สภิยปริพาชกเกิดความเลื่อมใสแล้วทูลขอบรรพชาอุปสมบทในพระธรรมวินัย พระองค์รับสั่งให้อยู่ติตถิยปริวาส* เมื่อเวลาครบกำหนด ๔ เดือนแล้ว ก็ได้อุปสมบทเป็นภิกษุในพระพุทธศาสนา ท่านหลีกอยู่ผู้เดียวไม่ประมาท ตั้งใจบำเพ็ญเพียรไม่นานก็ได้บรรลุพระอรหัตตผล เป็นพระอริยบุคคลนับเข้าในพระสาวกผู้ใหญ่รูปหนึ่ง
ท่านพระสภิยะนั้น ดำรงเบญจขันธ์อยู่โดยสมควรแก่กาลแล้วก็ดับขันธปรินิพพาน
