ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุเป็นหนึ่งในประเพณีที่ทรงคุณค่าของภาคใต้ โดยเฉพาะในจังหวัดนครศรีธรรมราช ที่แสดงถึงความศรัทธาอันแรงกล้าต่อพระพุทธศาสนาและพระบรมธาตุเจดีย์ วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร ซึ่งเป็นสัญลักษณ์แห่งความศักดิ์สิทธิ์และจุดศูนย์รวมจิตใจของชาวใต้ งานประเพณีนี้จัดขึ้นในช่วงวันมาฆบูชาและวันวิสาขบูชา โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อถวายผ้าพระบฏและเป็นการแสดงความเคารพต่อพระบรมธาตุเจดีย์

ขั้นตอนและพิธีกรรม
การเตรียมผ้าพระบฏ ชาวบ้านและชุมชนจะร่วมกันจัดเตรียมผ้าพระบฏอย่างประณีต บางครั้งมีการวาดลวดลายเกี่ยวกับพระพุทธประวัติหรือเรื่องราวทางพระพุทธศาสนา เพื่อถวายเป็นพุทธบูชา

พิธีแห่ผ้าขึ้นธาตุ ในวันงาน ขบวนแห่ผ้าพระบฏจะเริ่มต้นจากชุมชนต่าง ๆ โดยมีการจัดขบวนอย่างยิ่งใหญ่ ประกอบด้วยการแสดงศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้าน เช่น การรำมโนราห์ การบรรเลงปี่พาทย์ และการร้องเพลงบอก ขบวนจะเคลื่อนตัวไปยังวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร

การห่มผ้าพระบรมธาตุเจดีย์ เมื่อขบวนแห่เดินทางถึงวัด พระสงฆ์และพุทธศาสนิกชนจะร่วมกันนำผ้าพระบฏขึ้นห่มรอบองค์พระบรมธาตุเจดีย์ ถือเป็นจุดสำคัญของพิธีที่เปี่ยมไปด้วยความศรัทธาและความสงบใจ

ความหมายเชิงสัญลักษณ์ ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุสะท้อนถึงความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่างพระพุทธศาสนาและวิถีชีวิตของชาวใต้ การร่วมแรงร่วมใจกันในพิธีแสดงถึงความสามัคคีในชุมชน อีกทั้งการห่มผ้าพระบรมธาตุเจดีย์ยังเป็นการถวายเป็นพุทธบูชา ซึ่งเปรียบเสมือนการสืบทอดพระพุทธศาสนาให้ดำรงอยู่คู่แผ่นดิน

การอนุรักษ์และความเปลี่ยนแปลงในยุคปัจจุบัน ในยุคปัจจุบัน ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุยังคงเป็นงานสำคัญที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้เป็นอย่างดี มีการส่งเสริมให้คนรุ่นใหม่เข้ามามีส่วนร่วมในงาน เช่น การออกแบบผ้าพระบฏด้วยเทคนิคสมัยใหม่ หรือการจัดกิจกรรมทางวัฒนธรรมร่วมสมัยควบคู่ไปกับพิธีกรรมดั้งเดิม นอกจากนี้ งานยังดึงดูดนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและต่างชาติให้มาสัมผัสประสบการณ์และเรียนรู้เกี่ยวกับวัฒนธรรมภาคใต้

ประเพณีแห่ผ้าขึ้นธาตุเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่มีความสำคัญต่อชาวภาคใต้และพระพุทธศาสนา ไม่เพียงแต่สะท้อนถึงความศรัทธาในพระพุทธศาสนา แต่ยังเป็นเครื่องมือในการสร้างความสามัคคีในชุมชน การรักษาและพัฒนาประเพณีนี้ให้สอดคล้องกับยุคสมัยเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้มรดกอันล้ำค่านี้คงอยู่และส่งต่อไปยังคนรุ่นหลังอย่างยั่งยืน