มีนิทานเก่าแก่เล่ามาว่า ในวัดแห่งหนึ่ง เจ้าอาวาสเกิดทราบว่ามีสามเณรวัยรุ่นแอบหนีไปเที่ยวในเมืองตอนกลางคืน คืนนั้นท่านแอบอยู่หลังต้นไม้ เห็นสามเณรสวมเสื้อผ้าแบบฆราวาสปีนก้อนหินโหนตัวข้ามกำแพงวัดออกไป ท่านจึงดันหินก้อนนั้นให้เลื่อนไปข้างๆ แล้วรอสามเณรกลับอย่างใจเย็น

ครั้นรุ่งสางก็ได้ยินเสียงสามเณรเดินกลับมา ท่านเจ้าอาวาสนั่งยองๆ ลงแทนหินก้อนนั้น สามเณรหนุ่มโหนตัวข้ามกำแพงในความมืด หย่อนเท้าลงเหยียบหินแล้วกระโดดลงพื้นตามเคย แต่ก็รู้สึกว่ามีอะไรแปลกๆ พอก้มลงมองก็ตกใจสุดขีดที่เห็นพระอาจารย์นั่งอยู่ แย่แล้ว! เราเอาเท้าสกปรกเหยียบศีรษะครูบาอาจารย์ เสร็จแน่ๆ!!! ทว่า ท่านเจ้าอาวาสพูดกับสามเณรด้วยน้ำเสียงเมตตาว่า “ช่วงนี้อากาศเริ่มเย็นมากแล้ว ถ้าเณรจะออกไปตอนกลางคืน ก็ใส่เสื้อผ้าหนาๆ หน่อย” แล้วท่านก็เดินกลับกุฏิโดยไม่ว่าอะไรอีก นิทานเล่าว่า นับแต่วันนั้นสามเณรกลับเนื้อกลับตัวและหันมารักษาพระวินัยทุกข้ออย่างเต็มอกเต็มใจ

การพลิกความคาดหมายมีพลังเสมอ ในวรรณกรรมและการละคร การพลิกเรื่องไปจากความคาดหมายทำให้เรื่องราวเข้มข้นขึ้นทั้งในโศกนาฏกรรมและสุขนาฏกรรม ในความสัมพันธ์ของอาจารย์กับลูกศิษย์นั้น เราสามารถใช้วิธีนี้เป็นกุศโลบายได้ บางครั้ง การแสดงความเมตตาจากใจจริงในสถานการณ์ที่ไม่คาดคิดว่าจะได้รับความเมตตาสามารถทำให้ลูกศิษย์ซาบซึ้งใจ จนเกิดความคิดพิจารณาตนเองและเกิดฉันทะในการแก้ไขปรับปรุงตนเองอย่างที่การดุด่าว่ากล่าวและการลงโทษไม่อาจจะทำได้

ธรรมะคำสอน โดย พระอาจารย์ชยสาโร
แปลถอดความ โดย ปิยสีโลภิกขุ