ใครมีอนาคตที่หวัง หวังอย่างยิ่ง หวังอยู่เหมือนที่เขาเรียกกันว่าสร้างวิมานในอากาศนั่น; ถ้ามีความหวังต่ออนาคตอย่างนั้นอยู่ อนาคตนั้นแหละรบกวน, อนาคตมันรบกวน ไม่เป็นความสงบสุข; พูดให้ชัดกว่านั้นก็ว่าความหวังนั่นแหละมันรบกวน.

แต่เดี๋ยวนี้โรงเรียน การศึกษาน่ะ เขาสอนกันว่าให้มีชีวิตอยู่ด้วยความหวัง. เข้าใจว่าลูกเด็ก ๆ ทั้งหลายที่นั่งอยู่ที่นี่คงจะถือหลักอันนี้, ครูเขาว่าหรือเพื่อนเขาว่า ว่าชีวิตอยู่ด้วยความหวัง เราตั้งความหวัง หวังอย่างยิ่ง; กลายเป็นว่าชีวิตอยู่ด้วยความหวัง. ก็ได้เหมือนกัน, แต่ดูให้ดีเถิดว่า มันเป็นอย่างไรบ้าง : ชีวิตอยู่ด้วยความหวัง มันเย็นหรือมันร้อน.

ความหวังนั่น ก็คือความต้องการอะไรสักอย่างหนึ่ง แล้วยังไม่ได้ แล้วก็หวังอยู่เรื่อยนั่นน่ะ; นี่มันเป็นอย่างไรบ้าง มันสบายดีหรือว่ามันรบกวน. คนเป็นโรคประสาทกันก็เพราะความหวังนั่นเอง; ความหวังทรมานจิตใจ ไม่ประสบความสำเร็จตามความหวัง นานเข้ามันก็เป็นโรคประสาท มันเป็นมากถึงอย่างนั้น.

เราหวังอะไรก็ได้, เราคิดดูให้ดีว่า เราควรจะได้อะไร ? เราหวังอะไร ? พอคิดเสร็จแล้วเราก็อย่าหวังมันเลย ทำก็แล้วกัน; กระทำ ๆ กระทำตามที่ควรจะทำ อย่าเอาความหวังมาทรมานใจเรา. พอเราหวัง เราก็ผิดหวังทันที.
ไป สังเกตดูเถอะว่า พอเราหวังเท่านั้น เราก็ผิดหวังทันทีที่เราหวัง เพราะมันยังไม่มา มันยังไม่ได้. นี่เราจะไปหวังให้ผิดหวังทำไม เพราะความผิดหวัง หรือยังไม่ได้ตามที่หวังนั้นมันทรมานใจเรา มันกัดเรา.

ฉะนั้น เราไม่ต้องหวัง เราคิดดี ว่าเราต้องการอะไร, เราคิดเสร็จแล้วเราก็ทำ; ทีนี้ก็ทำไปด้วยกำลัง ด้วยสติ ด้วยปัญญา. ทำด้วยสติปัญญาไม่กัด; ถ้าทำด้วยความหวังแล้วมันกัดขบ มันกัด มันขบ. มีชีวิตอยู่ด้วยความหวังนั่นแหละ ความหวังมันจะกัด มันจะขบอยู่ตลอดเวลาเลย; มันเป็นสัตว์ร้าย ความหวัง. ทีนี้เราไม่มีชีวิตอยู่ด้วยความหวัง เรามีชีวิตอยู่ด้วยสติปัญญา ๆ, ระลึกไว้ดีแล้วก็ทำไป ๆ เราไม่ต้องหวัง ให้มันกัดเรา; ทีนี้สิ่งเหล่านั้นมันก็ดำเนินไป ๆ จนถึงเวลาที่มันมีผล มันก็ได้ผลแหละ.
ในเรื่องนี้ พระพุทธเจ้าท่านก็ได้ตรัสไว้เหมือนกันว่า แม่ไก่มันไข่ออกมา แล้วมันก็ฟักไข่ : นอนทับไข่เท่านั้นแหละ มันไม่ต้องหวังว่าลูกไก่จงออกมา. ไม่มีแม่ไก่บ้าตัวไหนที่มันจะหวังว่า ลูกไก่จงออกมา ลูกไก่จงออกมา, แล้วมันก็นอนทับไข่ให้ถูกต้อง ๆ ให้ถูกต้อง จะเห็นว่ามันคุ้ยบ้าง มันเขี่ยบ้าง มันพลิกบ้าง มันอะไรบ้าง มันก็ทำให้ถูกต้อง แล้วพอถึงเวลา ลูกไก่มันก็ออกมา.

ฉะนั้น อย่าทำอะไรด้วยความหวัง ๆ ให้ความหวังมันกัดเอา ๆ กัดเอา ๆ ไม่เท่าไรจะเป็นโรคประสาท ไม่เท่าไรจะเป็นบ้าหรือว่าอาจจะตาย; นี่เรื่องอนาคตเป็นอย่างนี้. หรือเราเป็นชาวนา : เราก็ไถนา แล้วก็ดำข้าว แล้วก็ปลูกต้นข้าว อย่าไปหวังว่าข้าวจงออกมา ๆ ข้าวจงออกมา มันจะเป็นชาวนาบ้า. คือต้องรู้จักดำรงจิตใจให้ถูกต้อง ว่าเมื่อคิดก็คิดแหละ คิด ๆ คิด ๆ ครบถ้วน รอบคอบ, จะ

คิดหน้าคิดหลัง คิดตรงกลาง คิดข้างบน คิดข้างล่าง : คิดให้ถูกต้องหมดแล้ว สรุปความว่าเราต้องทำอย่างนี้แล้ว; ทีนี้เราก็ทำด้วยสติปัญญา อย่าทำด้วยความหวัง. ทำด้วยความหวังคือทำด้วยความหิว, ความหิวนั้นไม่ใช่ของสนุก มันเป็นทุกข์; นี่คำสอนของพระพุทธเจ้าท่านตรัสไว้อย่างนี้. แต่คนเดี๋ยวนี้ คนในโลกเดี๋ยวนี้ เขาไม่พูดอย่างนี้ เขาไม่สอนอย่างนี้; เขาสอนเด็ก ๆ ให้อยู่ด้วยความหวัง ให้ทำด้วยความหวัง ให้มันกัดเอา ๆ. ทีนี้ความหวังนั้นน่ะ มันผิดหวังเพราะมันไม่มาทันตามที่หวัง ก็เท่ากับผิดหวัง, พอเราลงมือหวัง มันก็ผิดหวัง, ทนอยู่

ไม่ได้ก็ขโมยแหละ, ก็ต้องทำชั่วอย่างใดอย่างหนึ่ง เพราะมันยังไม่ได้ตามที่หวัง. ฉะนั้น เราทำจิตใจปรกติ อย่าให้อนาคตมันทรมานใจเรา; อย่าให้ความหวังถึงสิ่งในอนาคตนั้น มันทรมานจิตใจของเรา.

พุทธทาสภิกขุ