"ความไม่สมหวัง จะทำให้ค่าของใจเพิ่มพูนขึ้น"

" .. ผู้ไม่สมหวังในเรื่องใดเรื่องหนึ่งแล้วเกิดความทุกข์เพราะความไม่สมหวังนั้น มีวิธีคิดที่น่าจะนำไปใช้ให้เกิดประโยชน์แก่จิตใจของตนอย่างที่สุด คือคิดว่า "ถ้านำความไม่สมหวังนั้นมาเป็นทางดำเนินไปถึงความมีค่าเพิ่มพูนขึ้นของจิตใจ" ก็จะได้ประโยชน์กว่า ถ้าสมหวังแล้วจิตใจไม่มีค่าขึ้น คือไม่ดีขึ้นกว่าระดับเดิม

"ความไม่สมหวังจะทำให้ค่าของจิตใจเพิ่มขึ้นอย่างไร" มีอธิบายดังนี้ "ถ้าความไม่สมหวังเกิดขึ้น แล้วทำสติให้รู้ทันว่าเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นแล้ว ผ่านไปแล้ว ไม่ควรเข้าไปยึดมั่นถือมั่น" อยากให้ไม่เกิดขึ้นเช่นนั้น แต่อยากให้เกิดเป็นอีกอย่างหนึ่งคือเป็นความสมหวัง เช่นนี้นับว่า "เป็นการเพิ่มค่าให้แก่จิตใจ คือทำให้จิตใจปล่อยวางได้ ไม่ยึดมั่นถือมั่นได้"

แม้เพียงในเรื่องเดียวก็นับว่าเป็นการดีอย่างยิ่งของจิตใจ "ทำให้จิตใจดีขึ้น เพิ่มค่าขึ้น" ดังนั้นเมื่อความไม่สมหวังเกิดขึ้นในเรื่องใด แทนที่จะปล่อยใจให้ต่ำลงเพราะความเสียใจ ก็ควรรีบคิดเสียในทันที่ว่า "ค่าของใจสำคัญกว่าความสมหวัง" ไม่ว่าในเรื่องยิ่งใหญ่เพียงใดทั้งนั้น แล้วก็รีบทำใจให้ยินดีที่มีโอกาสยกระดับของจิตใจให้เพิ่มขึ้น

"โดยถือความผิดหวังนั้นเองเป็นบันได" จะถือว่าเป็นเหมือนการตกกระไดพลอยโจนก็ยังดี คือไหน ๆ ก็ผิดหวังแล้วคิดเสียให้ได้ว่า "ผิดหวังนั้นแหละดี" ก็ไม่เป็นไรจะเป็นการตกบันไดพลอยโจนที่น่าจะยินดีทำทั่วกัน "ดีกว่าที่จะตกบันไดแล้วยังนำความเศร้าโศรกเสียใจมาเป็นอาวุธทิ่มแทงตนเองให้เจ็บปวดยิ่งขึ้นไปอีก" เป็นไหน ๆ .. "

การบริหารจิตสำหรับผู้ใหญ่
สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ ๑๙